У мяне была бабуля, і я яе не любіў. Так здараецца.
Яшчэ здараецца, што ты нараджаешся жанчынай, жывеш у невялікай вёсцы, усё жыццё працуеш, з чатырох тваіх дзяцей выжывае толькі адно, муж урэшце сыходзіць да іншай, і ты застаешся адна. Праўда не зусім адна – з дзіцем. Дзіця вырастае, ад’язджае вучыцца, пасля ў войска, потым жэніцца і едзе жыць далёка-далёка ўжо назаўсёды. І тады ты застаешся зусім адна. Я не ўяўляю, як гэта, ды мне зусім не хочацца ўяўляць такое.
Сын прыязджае рэдка, прывозіць унука або ўнучку. Але яны гасцююць нядоўга і неахвотна. Потым табе – за семдзесят, сын прыязджае апошні раз, вы прадаяце старую дряўляную хату, і ты пераязджаеш жыць да яго, далёка-далёка, у цагляны дом. У ім апрача сына ўжо жывуць унук з унучкай і сынава жонка. Усе яны табе не радыя. Але ніхто не крыўдзіць, церпяць – гэта называецца “даглядаць бацькоў”.
Пакой асобны, новы, а рэчы ў ім усе старыя, перавезеныя з драўлянай хаты. Пакой неўзабаве праняўся і запах старасцю. Пенсію прыносяць спраўна, ніхто яе ў цябе не забірае і нават не просіць, яе можна траціць куды пажадаеш. Жадаецца зазвычай у краму, часам аддаць сынавай жонцы – грошай заўсёды ва ўсіх сем’ях не хапае, і гэтая не выключэнне. Астатняе – на кніжку, так трэба. Ты гэта робіш, і сям’я, у якой ты жывеш, гэта робіць. Так трэба, так надзейней.
Праз дзень прыносяць газеткі, іх можна пачытаць. Часам клічуць у агульны пакой глядзець тэлевізар. Есці клічуць рэгулярна. Па суботах лазня і “Вам нічога не трэба папраць?” Па вечарах можна маліцца, стоячы на каленках у старой начной сарочцы. Ноччу – мачыцца ў літровы слоік: хадзіць на вуліцу ў туалет цёмна і халодна. Яшчэ можна пісаць лісты такім жа бабулям, але далёка-далёка, і зрэдчас атрымліваць адказы. З гадамі лістоў адпраўлялася і атрымлівался ўсё менш і менш.
Усе гэтыя справы займаюць мала часу. Астатні час можна сядзець у сваім пакоі ля вакенца і глядзець у яго. Усё бачна: хто прыйшоў, хто пайшоў, хто падыходзіў да весніц з таго боку, хто выходзіў з гэтага, хто прайшоў па вуліцы, хто праехаў. Вуліцу, праўда, бачна кепска, весніцы лепей, але затое вакно вялікае, з фіранкамі. За імі можна хавацца, каб не бачылі, што ты за імі ўсімі назіраеш.
І такім чынам дванаццаць гадоў. Такім чынам, дванаццаць гадоў… дванаццаць гадоў бабуля пражыла са мной у адным доме. Што я пра яе ведаў? Нічога. Яна пра мяне? Яшчэ меней. Ці размаўлялі мы з ёй? Так. Пра што? Ні пра што. Яна чаплялася са сваімі старэчымі размовамі, а яны мне былі непатрэбныя, і я сыходзіў ад іх або проста сыходзіў. Яна была не вельмі кемлівай, крыху непрыемнай, даволі тоўстай і старой, і я яе не любіў. А ці любіла яна мяне? Не ведаю. Тады я пра гэта не думаў, я быў малады, шчуплаваты, месцамі разумны і трохі выхаваны, таму не крыўдзіў яе, але цярпеў. І цішком пасмейваўся. У гэтай сям’і ўсе з яе пакеплівалі і часта раздражняліся з прычыны ды без. Яна асабліва не пакутавала, але і шчаслівай не была.
Унучка выйшла замуж, пачала жыць асобна, неўзабаве ў яе з’явілася дзіця – праўнук. Унучка з мужам жылі недалёка і часта прыходзілі ў госці з вазочкам, у якім ляжала немаўля. Дзіцятка было яшчэ зусім маленькім і таму ўвесь час спала, але бабуля ўсё адно выносіла са свайго пакою ўслончык і сядала побач з вазком – гэта называлася “даглядаць унукаў”. Потым дзіцятка падрасло, і яго пачала даглядаць сынава жонка, якую жартам і ў сувязі з новым статусам таксама пачалі называць бабуляй. А старой бабулі праўнука не даручалі, ёй наогул мала што даручалі ў гэтым доме – раптам што не так зробіць, а сынавай жонцы гэта не спадабаецца. Але бабуля ўсё роўна штосьці ды ўмудралася зрабіць, і вядома ж, няправільна, і вядома ж сынавай жонцы гэта не падабалася.
Штовечар адбывалася адшліфаваная да нюансаў і практычна ўзведзеная ў абрад размова пра посуд:
– Люся, ідзі, я памыю посуд.
– Ды я памыю, што тут мыць.
І так кожны вечар, кожны дзень, і так ва ўсім – ціхае маўклівае непрыняцце і цярпенне, а не павага і цярплівасць. Але бабуля не крыўдзілася. Яна вырасла і пражыла ўсё жыццё ў вёсцы, чытала па складах, была простай, не вельмі кемлівай, крыху затоўстай і старой, да таго ж, яна пачынала дрэнна чуць. Здароўе ў бабулі было добрае, яна амаль ніколі не хварэла, хаця на здароўе скардзілася часта, асабліва на сэрца, але гэта нікога надта не хвалявала.
А потым раптам аднаго ціхага дня ейны сын памёр, і яна сядзела на лавачцы ў двары каменнага дома і плакала, вочы былі чырвоныя, а далоні пастаянна ляпалі па каленках. Увечары прыйшлі людзі, усе яе шкадавалі, іх было многа. Яны шкадавалі ўсю гэтую сям’ю, у тым ліку і бабулю, і ёй было прыемна, што на яе звяртаюць увагу.
Жыццё пайшло далей. Яно не скончылася. Жыццё наогул ніколі не заканчваецца, нават калі нехта з яго сыходзіць. Бабуля пачала ўсё часцей забываць імёны і даты, чайнік на пліце, адкрытыя ваду і газ. Яна не пачала часцей хварэць, але пачувалася горш, яшчэ больш пастарэла і пачала ствараць яшчэ больш праблемаў. Унук ужо даўно жыў у горадзе, праўнук падрос і хадзіў у школу, ён яшчэ меней за астатніх цікавіўся бабулінымі справамі. А яна жыла адна, дакладней з сынавай жонкай, ёй было ўжо даўно за восемдзесят. Сынава жонка таксама старэла і хварэла, і ёй усё цяжэй і менш зручна было даглядаць непатрэбнага і нялюбага чалавека. Так прайшло яшчэ некалькі гадоў, апошні год пад фразы “Яна цяпер мне ніхто…. Я не магу больш яе глядзець… Ёй там будзе лепей… Там працуе знаёмая, там добра…”
Сходу ды галасавання не было, была маўклівая згода. У адзін з дзён бабулю і ейныя рэчы сабралі і пагрузілі у легкавік. Сказалі, што вязуць у больніцу, бабуля ўзрадавалася, яна да таго часу ўжо зусім кепска цяміла, і адвезлі яе ў дом састарэлых. Туды ж перавялі ейную пенсію, аддалі дакументы, і ў нас не стала больш бабулі.
Я жыў у тым жа горадзе, дзе была гэтая больніца, завёў сям’ю, дзяцей. Бабулю, калі і ўспамінаў, то рэдка, ніколі пра яе не пытаўся і ніколі не хацеў яе пабачыць. Мне было сорамна і непрыемна. Я не любіў яе, яна была старой, крыху непрыемнай, тоўстай і не вельмі кемлівай, я стараўся не думаць пра яе і амаль што забыў. Спачатку мама зрэдку праведвала яе, а потым наогул кінула – яна таксама ўжо рабілася хутчэй старой, чым маладой і хутчэй хворай, чым здаровай.
Пра бабулю ў нашай сям’і не размаўлялі. Прайшло некалькі гадоў , здаецца, нехта сказаў, што яна памерла. Хто і каму сказаў, не зусім ясна, але ніхто і высвятляць не ўзяўся і ўсім нейк працягнулася жыць далей. Затым прайшло яшчэ колькі гадоў і раптам патэлефанавалі з больніцы для старых і сказалі, што маўляў, вашая бабуля нядаўна памерла і ці будуць сваякі яе самі хаваць? Сваякі адказалі, што будуць, хаця ім, здаецца, казалі, што… ну, зрэшты, не важна, хутка будзем. Унук з унучкай паехалі забіраць сваю бабулю ў дома для пажылых. Пабачыўшы санітарак, што пілі гарбату з цукеркамі ў ардынатарскім пакоі, унучка зрабіла скрушны твар і назвала прозвішча і нагоду. Унук пайшоў апазнаваць цела ў морг. Яе вывезлі на каталцы, яна ляжала на баку, вельмі старая, уся скручаная і ссохлая. І ўнук не пазнаў уласнай бабулі, ён пазнаў толькі вопратку. Але нікому нічога не сказаў, а моўчкі з санітарам пераклаў вельмі лёгкае цела ў труну. Вечка закалацілі адразу. Катафалк у выглядзе жоўтага аўтобуса з чорнай паласой павёз бабулю назад у вёску, у зямлю, да сына. Унук трымаў труну, каб яе не трэсла. Кіроўца спяшаўся, магілу закапалі хутка, людзей нікога не было, была лістападаўская імжака.
У мяне ёсць яшчэ адна бабуля. Яна жыве далёка-далёка, ёй ужо дужа шмат гадоў. Я яе бачу вельмі рэдка, але ўсё адно хоць трошкі ды люблю. Яна хаця і старая і шалёная, але вясёлая і добрая. Яна маленькая і сухенькая. Яна цяпер ужо надта старэнькая і вельмі хворая, кепска цяміць і надта многа чыніць клопату. Яна жыве са сваёй дачкой, па сумяшчальніцтве маёй цёткай. Цётка ўжо даўно хутчэй старая, чым маладая і хутчэй хворая, чым здаровая. Яны пастаянна сварацца. Гэта называецца “даглядаць бабулю”. З імі яшчэ жыве дачка бабулінай дачкі, папросту кажучы ўнучка-праўнучка. Гэта называецца “даглядаць унучку”. Так і жывуць: старая, вельмі старая і маладая.
А дзядулю свайго я бачыў жывым толькі аднойчы. Другога дзеда таксама бачыў толькі адзін раз, але на фотаздымку, хаця можа гэта быў і не ён, я не ўпэўнены. А яшчэ вельмі лёгка любіць кагосьці хто далёка, і складана таго, хто побач. І яшчэ лёгка пра гэта пісаць і складана нешта зрабіць. Цяпер.
Пераклаў Уладзь Лянкевіч