− Якая прыгожая дзяўчына, − падумала Алена, заўважыўшы студэнтку з доўгімі каштанавымі валасамі − адзіную дзяўчыну, якая насмелілася сесці на бліжэйшую лаву. Алену ў ёй здзівілі вочы: дзяўчына глядзела так, нібыта збіралася неўзабаве сказаць нешта страшэнна дзёрзкае. Можа быць, нават прызнацца ў тым, што яе сюды прывяло. Нерасчытаны дзённік, пакінуты бабуляй-гэбрайкай? Голэм у кнізе Гюстава Майрынка, якога яна баялася сустрэць непадрыхтаванай? Першы містычны досвед? Дакладна Алена не ведала, але гэта яшчэ болей інтрыгавала ў прыгожай студэнтцы.
Алена паспрабавала пераняць выраз вачэй гэтай студэнткі – менавіта так яна хацела выглядаць адсюль, з кафедры. Нібыта яна зусім не ведае, што будзе далей.
Алена ўжо збіралася прадставіцца і пачаць занятак, ды раптам ашалелы ў імгненне вецер сыпануў пажухлым лісцем у іх разнасцежаныя вокны і адразу ж у кабінеце ўсчалася жоўтая куламеса: лісце віхуром кружляла і павольна апускалася на дзяўчат, набрынялыя халодным сонечным ветрам фіранкі ўскалыхнуліся і раздзьмуліся, нібы жоўтыя ветразі, з саду пацягнула восеньскімі пахамі: мокрымі дрэвамі, спаленай лістотай, яблыкамі – і Алене падумалася, што – калі пачатак ужо такі выдатны – ці не перайсці да самага галоўнага адразу? Ці варта яшчэ гуляцца ў гульні пра вучняў і настаўніка, выдаваць, нібыта засталіся яшчэ нейкія межы? Ці варта гэта ўсё, калі з разнасцежаных вокнаў цягне святам, якое вось-вось пачнецца? Калі цягне святам смерці – як можна некага з сябе выдаваць?
Калі Алена зноў пагледзела на аўдыторыю, то пабачыла, што тая самая прыгожая студэнтка ўжо падхапілася і цягнула за клямку цяжкія дубовыя дзверы – каб спыніць жоўтую віхуру. Скразняк прыўзняў у апошняе імгненне яе рудаватыя кудзёркі, і Алене падалося, што перад ёй – яна сама. “Вар’ятка, − усміхнулася гэтай думцы Алена, − пачынай занятак, − сказала яна сабе, − ты не прызнаешся ў самым дзёрзкім, у тым, з чым ты сюды прыйшла, калі яны не павераць, што ты выкладчыца. Ты не прызнаешся ні ў чым, калі не будзеш удаваць з сябе выкладчыцу. У люстэрках − усе мы мілыя,” − уздыхнула Алена.
Алена паспрабавала ўявіць, што бачаць студэнты цяпер перад сабой: ветразі, якія павольна ападаюць, усмешку студэнткі ля дзвярэй, у профіль, выкладчыцу, якая ўжо пяць хвілін спрабуе супасці са сваёй роляй выкладчыцы. І ўсё гэта пакуль без слоў. Усё гэта ў першыя пяць хвілінаў іх першай пары − з правільнай інтанацыяй, але пакуль без слоў.
***
Першыя словы, што прагучалі на гэтым занятку, на жаль, не патрапілі ў той тон, з якім ішла сюды Алена. Дзяўчына з другога шэрагу, апярэдзіўшы выкладчыцу, задала сваё першае пытанне і − відавочна − сфальшывіла.
− Навошта нам раздрукоўкі з незразумелымі літарамі? – раздражнёна, хаця і нясмела, спытала дзяўчына ў вузкіх акулярах з чорнай аправай.
− А што калі я вас расстраляю? – схіліўшы голаў на правы бок, спытала яе Алена. Моўчкі.
− А што, вы думалі, вам спатрэбіцца найперш на курсе гебраістыкі? – ласкава адказала ёй Алена ўслых. Пытаннем на пытанне. Вытрымаўшы паўзу.
− Не ведаю. Можа быць, кветкі, − паціснула тая плячыма. І ваяўніча ўдакладніла: − Мы ж будзем вывучаць гербарыі?
Настала трывожная цішыня.
Алена не адразу зразумела ўсяго жарту. “Вы паступілі на гебраістыку, таму што думалі, што тут будуць вучыць складаць гербарыі?” – не паверыла Алена.
Мабыць, “гербарыі” ў Алены прагучала легкаважна – студэнтка адчула нешта крыўднае ў інтанацыі выкладчыцы і тут жа дадала: “Ну ёсць жа дызайнеры на гэтым факультэце. Чаму тады не можа быць знаўцаў гербарыяў? Гэта складанае мастацтва,” − азірнулася яна на групу, гатовая цяпер абараняцца ад кпінаў. Але абараняцца ёй не было ад каго. Ніхто, акрамя прыгожай дзяўчыны на першым шэрагу, і не думаў усміхацца. Уся група з пытаннем у вачах глядзела на Алену.
− Можа быць, гэта і смешна, але я таксама падумала пра гербарыі, калі падавала дакуманты, − прызналася дзяўчына на трэцім шэрагу.
− І я, − падтрымаў яе нехта. Усяго паднялася адзінаццаць рук. З дванаццаці студэнтак руку не падняла толькі прыгожая дзяўчына, якая сядзела на першым шэрагу. Яна нават не азірнулася. Толькі крыху нахілілася наперад, каб паказаць: яна гатовая слухаць Алену.
− Вар’яты, − падумала Алена.
Некалькі хвілін Алена ў здранцвенні глядзела ў вакно гэтай вялікай аўдыторыі. Цяжка сказаць, пра што яна думала. Магчыма, яна не думала зусім – яна загледзелася на кветкі і ёй не важна было, што нехта чакае развязкі гэтага няёмкага здарэння, што рэагаваць выкладчык мусіць адразу, што нельга ўпусціць ні аднаго каштоўнага імгнення, інакш яны перакуляць нацятасць на яе. Яна загледзелася на хрызантэмы за вакном, ва ўніверсітэцкім садзе.
− Кветкі – гэта прыгожа, − нарэшце пачула сваю ўласную думку Алена і з палёгкай зразумела: варыянт з гербарыямі – не найгоршы. Кветкі, пра якія казала ёй студэнтка, выглядалі нявіннымі і бяскрыўднымі. Магло быць горш. Яны маглі падумаць, што гэта курс вывучэння гербоў. Тады было б складаней. І Алена ўсміхнулася.
− Мы пачнем з таго, што пазнаёмімся, − сказала Алена ўголас. З такой інтанацыяй, нібыта пазнаёмімся зусім не значыла проста назавем імёны. Нібыта гэта было запрашэнне да нейкай новай урачыстасці.
Дзяўчаты насцеражыліся.
***
− Што вы бачыце на гэтым фотаздымку? – спытала Алена, выцягнуўшы каляровы здымак са сваёй срэбнай тэчкі.
− Кайданы? – асцярожна прапанавала дзяўчына ў вузкіх акулярах з чорнай аправай.
Алена ледзь заўважна пакрывілася. “Усе тут бачаць кайданы. А што бачыце вы?” − спытала яна шэптам.
− Вар’ятка, − падумала дзяўчына ў акулярах.
− Сувязь, − нарэшце загаварыла прыгожая студэтка з першага шэрагу. – Немінучую сувязь.
− Яны не безнадзейныя, − усміхнулася Алена, схіліўшы голаў на левы бок. Алена дастала пачак карцінак, гатовая адкрыць студэнтам іх першую мудрасць на курсе гебраістыкі.
− Я хачу, каб кожная з вас паглядзела на сваю карцінку і сказала, што яна на ёй бачыць, − абвясціла выкладчыца.
− Я хачу, − паглядзела на студэнтак моўчкі Алена, − каб вы ўсе зразумелі: мы цяпер звязаныя. Мы цяпер звязаныя, а масты (Алена нават у думках вытрымала паўзу – паглядзела на хрызантэмы, паправіла свае рудыя кудзёркі, усміхнулася) – спаленыя.
***
Дзяўчаты глядзелі на натхнёныя вочы настаўніцы, на свае карцінкі – і разгублена мружыліся. На выявах былі: касцет, нож, ружжо, пятля, кляп, нешта, чаму не было назвы, цвікі, абцугі, сякера і, нарэшце, стрэлы. Студэнткі разглядалі свае карцінкі – і спрабавалі не думаць, што ўсё гэта значыць.
***
Дзверы адчыніліся без стуку і так перарвалася напружаная цішыня ў класе. Студэнткі з палёгкай адклалі свае карцінкі ўбок і ўважліва прыгледзеліся да таго, хто з’явіўся ў дзвярах. “Клаўдзія Францаўна,” – прадставілася немаладая мажная кабета. Яна рашуча, без запрашэння, зачыніла за сабой дзверы і рушыла да кафедры, за якой стаяла выкладчыца. Алена ніяк не магла выйсці са свайго стану – у які паспела канчаткова патрапіць, разглядаючы разам са студэнткамі іх карцінкі. Калі б яе папрасілі патлумачыць, што гэта за стан, яна наўрад ці б патрапіла патлумачыць. Яна магла б толькі ўжыць метафару – нібыта я стрэсла пыл з крылаў духу, усміхнулася б яна.
Алена не магла адразу выйсці са свайго стану, а таму Клаўдзіі Францаўне давялося некалькі разоў паўтарыць сваё пытанне. Клаўдзія Францаўна – наглядатая, як яна сама характарызавала сябе – прыйшла, па-першае, праверыць, ці не спазнілася Алена на заняткі, а па-другое – і самае істотнае – пераканацца, што Алена не ўявіла сабе зноў, нібыта яна чытае студэнтам курс іўрыту. “Такога курсу няма ва ўніверсітэце,” − выпрабавальна пагледзела кабета на Алену і, не дачакаўшыся ніякага адказу, моўчкі дакорліва пахітала галавой.
Алену нешта развесяліла ў тым, што гаварыла Клаўдзія Францаўна. Замест таго, каб сабраць паперы і прызнаць, што, у прыцыпе, усё, канец, яна глядзела ў вакно. Спрабавала зразумець, што бачыць у гэтым восеньскім садзе. І Алена нарэшце пачула сваю ўласную думку – у восеньскім садзе яна прадчувала свята. Свята смерці. Але што значыла смерці, калі – і яна гэта расказала сёння студэнтам – межаў у гэтым свеце не засталося ніякіх? З радасным пытаннем у вачах яна пагледзела на сваіх студэнтак. “І праўда вар’ятка,” − падумалі тыя.
Следам за Клаўдзіяй Францаўнай з кабінету па адной выйшлі адзінаццаць студэнтак першага курсу гебраістыкі.
Лішне казаць, што толькі студэнтка з першага шэрагу нікуды не рушыла. Яна ўсё яшчэ хацела ў нечым прызнацца Алене. Яна засталася сядзець на сваім мейсцы, як мага бліжэй да Алены, каб можна было пераняць выраз яе вачэй. Такі выраз, нібыта няма сэнсу ні пра што хвалявацца і ні аб чым шкадаваць. Менавіта так студэнтка хацела выглядаць адсюль – з першага шэрагу, калі прызнаецца Алене: “Мы ў палоне”.
***
− Не, − усміхнецца Алена, − у палоне – яны. − І патлумачыць: Клаўдзія Францаўна – чыстая вар’ятка. Мы яе церпім хіба што з далікатнасці.
Студэнтка задумаецца. Столькі пытанняў будзе віраваць цяпер у яе галаве: чаму тады Алена адпусціла групу? Чаму дазволіла ім паверыць, нібы гэта яна, а не Клаўдзія Францаўна, вар’ятка? І адкуль яна ўзялася – гэтая звар’яцелая наглядатая на іх факультэце? На факультэце, куды студэнтка прыйшла, каб зразумець: што рабіць з усім тым, што на яе так нечакана абрынулася.
− Што рабіць з усёй гэтай уладай? – спытае нарэшце студэнтка і – каб паказаць Алене, пра што гэта яна – адным толькі позіркам разнасцежыць вокны і зноў уздыме жоўтую куламесу ў кабінеце.
− А што ты хочаш з ёй зрабіць? – здзівіцца Алена.
− А што я магу? – адкажа дзяўчына пытаннем на пытанне.
− Усё, − сумна ўсміхнецца ёй Алена − так, нібыта паскардзіцца на нешта.
Студэнтка нарэшце зразумее, адкуль у Алены такі бесклапотны выраз вачэй.
***
Мець уладу і не карыстацца ёй, − запіша прыгожая дзяўчына з першага шэрагу ў свой новы нататнік срэбнага колеру.
***
А іншыя студэнткі ў гэты момант спрабавалі выблукаць з дзіўных доўгіх калідораў іх новага ўніверсітэту. Спачатку яны трымаліся Клаўдзіі Францаўны, але тая, відавочна, нікуды не спяшалася: яе круглая фігура то з’яўлялася, то зноў знікала за дзвярыма аўдыторый, кабета рабіла колы па адным і тым жа паверсе, спускалася і падымалася па лесвіцы, выбірала самыя непрадказальныя павароты − і дзяўчаты ў рэшце рэшт канчаткова заблукалі.
Яны глядзелі ў вокны халодных і бясконцых калідораў – а за вокнамі ўжо пачыналі кружляць першыя калматыя хлапакі снегу. Студэнткі спрабавалі знайсці расклад, які бачылі раніцай, спрабавалі спусціцца на самы першы паверх − але раскладу нідзе не было. Больш таго, хутка яны зразумелі, што, спрабуючы спусціцца, яны напраўду падымаюцца толькі вышэй і вышэй. Яны ўжо беглі па лесвіцы на злом галавы, так хутка, як маглі, − але карцінкі за вокнамі мяняліся яшчэ хутчэй – і калі яны зноў патрапілі на той паверх, дзе быў кабінет Алены, то за вокнамі ўжо буяла зеляніна і імжаў першы травеньскі цёплы дождж. І яны здаліся.
Алена, ані крыху не здзівіўшыся іх вяртанню, прыязна працягнула да студэнтак рукі. Ці то таму, што яна хацела, каб хутчэй зачынілі дзверы і не ўсчаўся скразняк. Ці то таму, што яна так рада была іх бачыць.