Інжынэр-канструктар Васіль Бяссонаў, чорнавалосы, не па ўзросту вясёлы мужчына, утаропіўся на прастакутнік ватману і намаляваная на ім крыжавіна дыфэрэнцыялу паволі закруцілася ўваччу. Інжынэр вохнуў, налёг лабацінай на кульман і да болю выяўна зразумеў: калі ён зараз жа не пахмеліцца, пасьлязаўтра яго павязуць на машыне зь елкамі.
«Горад у жалобным убраньні… Прыспушчаны дзяржаўныя сьцягі… Цяжкая страта напаткала спэцыяльнае канструктарскае бюро сельгасмашынабудаваньня, а разам зь ім і ўсё перадавое чалавецтва», – прагучаў у сьвядомасьці левітанаўскі голас і ўадначас – ужо на яве – за сьпінай Васілёвай секануў прасьцяг сіпаты воклік: – Бяссонаў… да начальніка!
Загадчык сэктара Маргун сядзеў у сваім катуху, правіў алоўкам графік здачы праектнай дакумэнтацыі і на твары ягоным ляжаў цень сьмяротнай тугі і сумоты.
– Што… зноў трасешся? – ускінуў вока Маргун, і той, да каго ён зьвяртаўся, асуджана прамармытаў: – На ўлазінах быў… узялі па чарцы.
Загадчык сэктару ўздыхнуў, пацёр правую лобную долю.
– Графік зрываем… А тут яшчэ Капніст захварэў. Дзякуй Богу, хоць у хаце малюе, – загадчык мацюкнуўся, зь вясёлым адчаем пацёр левую лобную долю:
– Ты ў яго ніколі ня быў?
Падначалены разьвёў рукамі і Маргун таропка напісаў на паперцы адрэсу:
– Ліст з матавілам занясеш тэхнолягам, а з саломатрэсам – у трэці сэктар. Запомніў?
– І глядзі ж – нідзе не затрымлівайся! – гукнуў Маргун на разьвітаньне, тыцнуў алоўкам у графу «матавіла» і навылёт прадзёр лядашчую паперу.
Піўная бочка на рагу Калектарнай і Экскаватарнай была аточаная з усіх бакоў і ў сьвядомасьці ізноўку абудзіўся няўрымсьлівы Левітан. «Бясконцая людзкая плынь… Тут, у ганаровай варце, стаяць салдаты і афіцэры, старшыны і мічманы, інжынэры і тэхнікі…» – зацята бубнеў дыктар усесаюзнага радыё і Васіль, каб пазбыцца чмуры, адрывіста – тры рашучых стаката – выпусьціў паветра. Таго дня ў Маскве хавалі нейкага прайдзісьвета; радыё без супыну прамаўляла розную лухту і словы тых дэклямацыяў сьвярблівымі ваўчкамі ўчапіліся ў мазгі.
Васіль аблізнуў сасьмяглыя вусны, стаў на дыбкі, паныла агледзеў натоўп і ў самых нетрах людзкіх убачыў калегу – Сеню Мотыля з сэктару льноцерабілак. Сеня выбіраўся з натоўпу, трымаючы над галавой два бурапенных кухлі…
…Калегу таксама смажыла, а таму ён дазволіў зрабіць толькі чатыры глыкі. Васіль у адказ пачаставаў Сеню цыгарэтай, здаволена адрыгнуў і разам з піўным духам выдыхнуў ёмістую фразу: «Канструктарскую галаву чатырма глыткамі ня вылечыш».
Ехаць трэба было на другі канец горада, у мікрараён Мандрыкаўка-2, і пакуль ён дабіраўся да той Мандрыкаўкі і блукаў у пошуках патрэбнага дома, зь яго сышло сем патоў і ў душу ўбілася пякучая крыўда: Маргун урэшце рэшт мог паслаць па матавіла каго-небудзь з маладых. «Адных капіравальшчыц сем штук», – уголас прабубнеў Васіль і, зьверыўшы лічбу, напісаную ў паперцы, з той, што была на дзьвярах, намацаў гузік званка.
Яму доўга не адчынялі, ён пазваніў другім разам і за дзьвярыма недаверліва запыталіся: – Хто?
– Свае, – буркнуў Васіль і пачуў яшчэ больш недаверлівае: – А як ваша прозьвішча?
Госьць каротка мацюкнуўся, назваў прозьвішча і дзьверы з прытоеным рыпам прачыніліся.
– Не пазнаў па голасе, – сьцішана выдыхнуў гаспадар, а госьць, убіўшыся ў прысенак, гэткім жа ціхім голасам пацікавіўся: – Што, жонка сьпіць?
– Ды не, яна на лецішчы… зь цешчаю, – гаспадар бліснуў шкельцамі акуляраў, пайшоў у пакой і вынес адтуль скрутак цупкіх ватманскіх лістоў. – Скажаце Маргуну – у панядзелак выйду. Калі такая запарка – папрацую на бюлетні.
«Хаця б на кухню запрасіў, сволач», – падумаў Васіль і неспакойная рука памацала тое месца – пад самым сэрцам – дзе пукацілася бутэлька.
– Слухай… я тут узяў па дарозе… Можа кульнем? За здароўе? – фраза яшчэ не была скончана, а гаспадар ужо замахаў рукамі: – Ды што вы… у мяне ж гіпэртанічны крыз… толькі што з уколаў…
– Таму і крыз, што не ўжываеш, – выдыхнуў госьць, адсунуў гіпэртоніка ўбок і камандорскім крокам рушыў на кухню.
Гермаген Нікандравіч Капніст, да якога завітаў Вася Бяссонаў, быў дзіўнаватым чалавекам: ня піў, не паліў, ні з кім не сябраваў і таму, адпрацаваўшы пятнаццаць гадоў у КБ, вышэй першай катэгорыі так і не падняўся. І наагул: гэты сугней мог цэлы дзень адстаяць ля кульмана і не перакінуцца з калегамі аніводным словам. Адзіны, хто мог яго разгаварыць – Клава Бадунова з аддзелу камплектацыі. З гэтай самай Клавай яны абедалі разам у кабэшнай сталоўцы: Гермаген пры гэтым шморгаў носам, давіўся груцай, штосьці апавядаў сяброўцы, і Васіль, седзячы непадалёку, мог чуць абрыўкі вусьцішных аповедаў пра тое, як цешча агрэла сугнея кухоннай качалкай, а потым паабяцала здаць у міліцыю.
…Разьліўшы гарэлку – сабе поўшклянкі, гаспадару – крыху менш, – Васіль хукнуў у жменю, паднёс шклянку да вуснаў, але піць ня стаў: змучана перакрывіўся, кіўнуў у бок лядоўні: – Можа ёсьць што на зуб?
Гарэлка была цёплая і вымагала закусону.
– Я тут хварэў тыдзень, у краму не хадзіў… – буркнуў гаспадар, прачыніў лядоўню і госьць угледзеў у сьветлай пройме кавалак доктарскай каўбасы.
– Каўбасені адчыкрыж – сама тое, – госьць падаў ножык, што ляжаў на стале, а гаспадар уздыхнуў і зачыніў лядоўню. – Цешчына, – патлумачыў гаспадар, чым надта здзівіў госьця. Госьць уражана страсянуў чупрынай, кульнуў чарку і, прыціснуўшы зубы да рукава, здушана прамармытаў: – Адрэж крыху – усё адно не заўважыць.
– Заўважыць, – выдыхнуў пасьля працяглай паўзы гаспадар.
Хвіліну гаспадар сядзеў нерухома, потым – з насьцярожлівай павольнасьцю – палез у кухонную шафу, выцягнуў адтуль нітку з прывязаным на канцы плястмасавым кручком.
Васіль зірнуў на кручок, запытальна таргануў падбародзьдзем.
– Бязьмен цешчын, даўжыню фіксуе, – патлумачыў гаспадар: дрыжачыя гаспадаравы рукі падхапілі каўбасу, пачапілі кручок да каўбаснага хваста, выцягнулі нітку ўздоўж каўбасіны.
Пабачыўшы такое, Васіль нават прасьлязіўся. – Лютуе? – запытаўся пераселым ад абурэньня голасам і калі гаспадар кіўнуў галавой, зь нянавісьцю адкусіў кавалак ніткі. – Цяпер не заўважыць, – мовіў Васіль і з імпэтам разьніка жагнуў нажом па калбасным батоне.
Такая рашучасьць не магла не ўражваць. Гаспадар увабраў голаў у плечы, паправіў акуляры і, відаць, насуперак уласнай волі ўзьняў шклянку. Піў ён цяжка, гнятліва, зьвёўшы вочы да пераносься; пры гэтым кашляў, душыўся, варушыў кадыком і Васіль, які таксама прыклаўся да шклянкі і левым вокам сачыў за калегам, нават упрэў ад такога відовішча.
– Вось гэта па-нашаму, – гукнуў госьць, калі пакутнік Гермаген адолеў сваіх трыццаць грамаў і пусьціў пад ногі густую сьліну.
Васіль запіхнуў у рот пакутніку колца каўбасы і зноў напоўніў шклянкі.
– І даўно яна тут жыве?
– Год, два месяцы і чатырнаццаць дзён, – прашамкаў Гермаген, а праглынуўшы недажаваную каўбасу, дадаў: – З Хахляндыі прыехала…
Словы такія Васіля не на жарты ўсхвалявалі. Ён ускочыў з крэсла, рашуча напоўніў шклянкі.
– Цяпер я цябе разумею, – у голасе Васілёвым абудзіліся трагічныя абэртоны, – у мяне ў самога цешча з Хахляндыі.
Госьць кінуў у рот папяросу, пстрыкнуў запалкай і жоўты агеньчык заскакаў у ягоных зьвільгатнелых вачах.
– Прыехала аднойчы, абжылася, і давай ва ўсе дзіркі нос тыцкаць ды Галку супроць мяне настройваць. Жонка ў мяне лагодная, лішняга слова ня скажа. А тут ад самага раньня ўзялася бурчэць. Маўляў, хопіць піць, займіся сынам і ўсё такое… Ну, я слухаю, але маўчу, нібыта мяне гэта ня тычыцца. І вось дзесьці пад восень выбраўся на рыбалку. Ну, выпілі троху, вярнуўся позна, прылёг у калідоры, не распранаючыся. Раніцай пайшоў у прыбіральню. Чую, шапоча, падлюга: «Выкідвай гэтага п’янтоса і перапісвай на сябе кватэру». Тут мяне і прарвало. Сьцягнуў са зьмеявіка цешчыны мэтлахі, выйшаў і кажу: «Ось, шчо, мамо… забырай свойі трусы, – у гэтым месцы Васіль махнуў рукой, паказваючы, як ён шпурляў цешчыны трусы, і Гермаген ад захапленьня нават падскочыў на табурэце, – забырай свою доньку, та йідты туды, зьвідкіля прыйіхалы!». Потым яшчэ з нагі балотнік сьцягнуў, таксама шпурнуў, ды няўдала: патрапіў у адчыненую фортку. Цешча потым бегала на двор – шукала той балотнік, ды не знайшла – сабакі некуды зацягнулі.
Васіль папярхнуўся тытунёвым дымам, здушана кашлянуў: – Пасьля таго сеў на тэлефон, замовіў дзьве прамых пляцкарты да Чарнавіц і зноў на рыбалку падаўся. – Наступным ранкам прыходжу: цешчу не пазнаць. Бегае, мітусіцца. «Васылько, Васылько прышов… Боршчу, Васыльку, пойіш…» Помню, тры талеркі тады навярнуў… з галадухі.
Госьць падняў шклянку, агледзеў пусты стол і гаспадар матлянуўся да лядоўні. Праз імгненьне на стале зьявілася міса з салатай, бляшанка шпротаў і ўсё тая ж доктарская каўбаса. Гермаген узяў нож, мерачыся распалавініць калбасіну, і Васіль схапіў калегу за рукаво.
– Герман… Гена… ня трэба, – Гермаген паспрабаваў вырваць руку, а потым схапіў каўбасіну зубамі і стаў шкамутаць, дэманструючы сябру, што з гэтай хвіліны ўжо нікога на сьвеце не баіцца.
Праз гадзіну, падхапіўшы пад пахі ватманскія лісты, Вася Бяссонаў выкуліўся на вуліцу, зірнуў на вокны і, убачыўшы ў адным зь іх знаёмую постаць, узьняў угору сьціснуты кулак, як гэта рабілі колісь гішпанскія антыфашысты.
Гермаген Нікандравіч Капніст зьявіўся на працы ў аўторак. Пры гэтым ён меў выгляд чалавека, якога прапусьцілі праз вібрацыйны грохат: на лобе Гермагенавым сінеў вялізны гузак, левае вуха было прыпухлае і зьлёгку надарванае, а ў акулярах адсутнічала правае шкельца. Васіль хацеў быў падысьці да небаракі, спытаць – што здарылася, але не рашыўся. Блізу абеду ў аддзел завітала Клава Бадунова.
– Гермаген Нікандравіч, што з вамі? Вас білі? – вохнула сяброўка.
Усе наўкол стаіліся, наструнілі слых.
Небарака сьцягнуў з носа акуляры.
– Бяссонаў страшны чалавек, – мовіў ён па-змоўніцку ціхім голасам і, адвярнуўшыся, змахнуў рукавом няпрошаную сьлязіну.